Centrum Kultury Zamek

DRAMAT TO NIE LITERATURA? Spotkanie z Maliną Prześlugą („To mogło być śmieszne, ale nie było”), Ishbel Szatrawską („Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia”), Anną Wakulik („Błąd wewnętrzny”)

prowadzenie: Piotr Dobrowolski

Przez wieki nikt nie miał większych wątpliwości – przynajmniej od czasów Arystotelesa dramat traktowany był jako jeden z trzech, równorzędny względem epiki i liryki, rodzaj literacki. Teksty dramatyczne tłumaczono, publikowano, czytano i interpretowano, respektując wprawdzie ich szczególną poetykę i potencjał wykonawczy, ale nie lekceważąc także ich literackości – estetyki języka, który je tworzył, pozwalając na formułowanie określonych znaczeń. W połowie XX wieku nastąpiło przesunięcie, które drastycznie wpłynęło na miejsce dramatu w systematyce sztuk, pozbawiając go autonomii. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy było sformułowanie teatralnej teorii dramatu. Utwory dramatyczne zaczęto traktować jak jeden z elementów składowych przedstawienia teatralnego: projekt wykonawczy, partyturę spektaklu, schemat scenariusza. Jako teksty użytkowe stopniowo traciły zainteresowanie teoretyków literatury, krytycy zaczęli postrzegać je wyłącznie jako element widowiska scenicznego – bez którego, w ich opinii, tracą rację bytu – a potencjalni czytelnicy i czytelniczki chętniej słuchali wypowiadających je aktorów i aktorki, niż podejmowali ich lekturę. Połączenie szczególnych okoliczności, warunkowanych przez wzajemnie sprzężone ogniwa autorytetów, wydawnictw i oczekiwań odbiorczych pogłębiało przekonanie, że dramat nie jest literaturą. Zepchnięty za kulisy teatralnych przedstawień, przetrwał jako gatunek endemiczny. Jednak, nawet jeśli sprowadzany bywa do wpisanej w spektakl dramaturgii, pogłoski o śmierci dramatu okazują się znacznie przesadzone.

Dramat – choć stosunkowo mało osób zdaje sobie z tego sprawę – ma się dzisiaj w Polsce całkiem dobrze. To twórczość niejednorodna pod względem formalnym, różnorodna tematycznie i oryginalna; często niekonwencjonalna i odkrywcza. Wiele dramatów ma niemałą wartość artystyczną. Są wśród nich teksty o szczególnym potencjale intelektualnym i estetycznym; oddziałujące na emocje i zabawne; trafnie odnoszące się do współczesności i przeszłości; portretujące rzeczywistość w krzywym zwierciadle i angażujące politycznie czy społecznie. Nadal jednak niewiele osób poszukujących ciekawej literatury ma szansę czytać współczesne dramaty i świadomość, że warto zwracać na nie uwagę. Chociaż od przyznania Nagrody Literackiej „Nike” Tadeuszowi Słobodziankowi za „Naszą klasę” minęło już niemal 14 lat, a od tej pory zdarzały się pojedyncze wyjątki, wydawcy nie są raczej zainteresowani publikowaniem i promocją dramaturgii. Malina Prześluga, Ishbel Szatrawska i Anna Wakulik to dramatopisarki z różnym doświadczeniem, piszące w odmiennych stylach i dotykające innych problemów, którym częściowo udało się przezwyciężyć wydawniczy impas. Rozmowa o ich autorskim dorobku, interesujących je tematach, inspiracjach, osiągniętych celach i zawodowych planach na przyszłość może być szansą na dostrzeżenie jakości literackiej współczesnego polskiego dramatu oraz inspiracją do namysłu nad jego ograniczeniami instytucjonalnymi, praktyką recepcji i doświadczaną przez autorki i autorów marginalizacją na rynku wydawniczym. Dramat to literatura, którą warto znać.

Malina Prześluga (ur. 1983) – dramatopisarka, pisarka, kulturoznawczyni. Kierowniczka literacka i dramaturżka Teatru Animacji w Poznaniu. Autorka kilkudziesięciu dramatów i kilkunastu książek dla dzieci oraz wielokrotnie nagradzanych tekstów dramatycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Jej dramaty są publikowane w „Nowych Sztukach dla Dzieci i Młodzieży” i „Dialogu” oraz wystawiane w teatrach dramatycznych i lalkowych w Polsce i za granicą. Otrzymała nagrodę Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego za dokonania w dziedzinie literatury i dramaturgii dla dzieci (2015), Medal Młodej Sztuki (2012) oraz Nagrodę Marszałka Województwa Wielkopolskiego (2015). Laureatka Nagrody Artystycznej Miasta Poznania (2020). Jej dramaty zostały przetłumaczone na języki: francuski, angielski, niemiecki, czeski, chorwacki, bułgarski, ukraiński, rumuński, białoruski, rosyjski i węgierski.

Ishbel Szatrawska – dramatopisarka, pisarka. Autorka nagradzanego „Żywotu i śmierci Pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia”. Jej pierwsza powieść „Toń” ukazała się nakładem Wydawnictwa Cyranka w 2023 r. Publikowała m.in. w „Dialogu”, „Miesięczniku Znak”, „Polityce”. Laureatka wielu konkursów literackich i stypendialnych m.in. Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO.

Anna Wakulik (ur. 1988) – dramatopisarka. W latach 2012–2014 kierowniczka literacka Teatru im. L. Solskiego w Tarnowie. W latach 2017–2020 dramaturżka Teatru Dramatycznego w Warszawie, a od 2022 r. Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Czterokrotna finalistka Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej. Jej sztuki wystawiano m.in. w teatrze The Royal Court w Londynie, Teatrze Polskim w Poznaniu, Teatrze Polonia, Teatrze Telewizji. W 2021 r. ukazała się antologia jej sztuk „Błąd wewnętrzny”, a w 2022 r. książkowe wydanie „Grupy krwi”. Laureatka Nagrody – Stypendium im. Stanisława Barańczaka 2023 (w ramach Poznańskiej Nagrody Literackiej).

Piotr Dobrowolski – literaturoznawca, teatrolog, teoretyk sztuki; profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Krytyk teatralny i literacki, komentator życia artystycznego, tłumacz, eseista. Członek Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych, redaktor kwartalnika „Czas Kultury” i dwutygodnika internetowego „czaskultury.pl”, członek Kapituły Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej. Współorganizator Ośrodka Badań nad Dramaturgią, zainicjowanego przez Uniwersytet Jagielloński i UAM. Autor i redaktor książek oraz tekstów naukowych, popularyzatorskich i krytycznych z zakresu literatury, teatru, widowisk, sztuk wizualnych, krytyki instytucjonalnej i socjologii kultury.