Centrum Kultury Zamek

Wystawa opowiada o niemieckiej okupacji z perspektywy architektury i życia codziennego w ustanowionym przez Niemców w 1939 roku Warthegau (Kraju Warty). Nowy porządek wprowadzany podczas II wojny światowej miał skutkować całkowitą germanizacją zajętego obszaru. Architektura była jednym z kluczowych narzędzi realizacji tej polityki i ramą dla funkcjonującej pod okupacją społeczności. Plany i działania niemieckich decydentów były rozpowszechniane za pośrednictwem prasy, radia i kin, by potęgować iluzje wszechwładzy.

Nie bez powodu Centrum Kultury ZAMEK podejmuje ten temat. Nasza siedziba, dawny zamek cesarski Wilhelma II, był jednym z obiektów przebudowanych i adaptowanych zgodnie z wytycznymi władz okupacyjnych. Stacjonował tu namiestnik, gauleiter Arthur Greiser, realizujący plan stworzenia wzorcowego okręgu, który miał służyć jako przykład do naśladowania na kolejnych zdobywanych przez Rzeszę ziemiach. Docelowo zamek miał się stać jedną z siedzib Hitlera. Wnętrza budowli są odzwierciedleniem dążeń okupantów, tytułowych iluzji totalnej władzy.

Opowieść o okupowanych i okupantach rozpoczyna się na wystawie symbolicznym zestawieniem eksponatów. Wymownym tłem dla pozostałości zniszczonych przez Niemców budynków i pomników jest nazistowska mapa Warthegau.

Dużą część ekspozycji stanowią obiekty ukazujące, jak wiara przywódców Rzeszy w zwycięstwo umacniała się w śmiałych wizjach przyszłości pod ich rządami. Podobne do siebie miasta i wsie miały być zamieszkane przez społeczności niemieckie, funkcjonujące w zgodzie z zasadami narodowego socjalizmu. Prezentowane plany, mapy, fotografie, dzieła sztuki oraz przedmioty codziennego użytku mówią o okupacji niemieckiej nie tylko z perspektywy władzy, ale także lokalnej ludności. Jest to relacja zarówno o tragicznych losach Polaków, Żydów i innych grup narodowych, jak i o codzienności Niemców sprowadzanych na opanowane ziemie. Eksponaty pochodzą w większości z polskich muzeów, a ponadto z niemieckich i austriackich archiwów oraz zbiorów prywatnych.

W 2025 roku minie 80 lat od zakończenia II wojny światowej. „Iluzje wszechwładzy” przypominają, jak ważne jest wyciąganie wniosków z historii. Refleksja ta nieodłącznie towarzyszy wystawie, a w sposób szczególny podejmuje ją – integralna z koncepcją ekspozycji – instalacja artystyczna Izy Tarasewicz. Praca artystki, stworzona w przestrzeni planowanej jako gabinet Hitlera, jest wieloznacznym komentarzem do historii dawno minionej, a zarazem do tej, która rozgrywa się na naszych oczach.

kuratorka: Aleksandra Paradowska

aranżacja: Wojciech Luchowski

identyfikacja wizualna: Piotr Kacprzak

współpraca kuratorska: Annika Wienert

konsultacje historyczne: Christhardt Henschel, Katarzyna Woniak

redakcja tekstów na wystawie: Sylwia Kordylas-Niedziółka

produkcja: Bartosz Wiśniewski

autorka instalacji site specific w Sali Kominkowej: Iza Tarasewicz

słuchowisko towarzyszące instalacji: Kuba Kapral, Hubert Wińczyk

udźwiękowienie w Sali Wystaw: Hubert Wińczyk

audioprzewodnik: FONORAMA

tłumaczenie opowiadania „Żółty węgiel” Zygmunta Krzyżanowskiego: Jerzy Czech

organizator: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu

partnerzy: Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Fundacja im. Maxa Webera

Wystawę współfinansowano ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

CZYTAJ

BILETY

Dla posiadaczy karty OK Poznań jednorazowe wejście na wystawę za darmo.

_________________________

#opisujemy

Dominującą część grafiki stanowi koło w cienkie, czarno-białe, pionowe linie. W centrum koła „X” wypełniony czarno-białymi, poziomymi liniami. Kontrastujący układ linii w obu formach tworzy iluzję optyczną i powoduje dyskomfort w trakcie patrzenia. Tło grafiki jasnoróżowe. U dołu czarny napis w trzech rzędach: „ILUZJE WSZECH- WŁADZY”.

Skierowane są do uczniów(-ennic) z klas 6-8 szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych. Uczestnicy(-czki) zapoznają się z samą ekspozycją opisującą życie okupowanych i okupujących w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem tzw. Kraju Warty) w czasach II wojny światowej. Następnie poznają lokalny kontekst omawianej historii – przestrzeń Zamku. W unikatowych wnętrzach zaprojektowanych jako rezydencja Hitlera, uczestnicy(-czki) uczą się samodzielnie analizować architekturę stworzoną na potrzeby władzy totalitarnej. Końcowym elementem lekcji jest podsumowująca dyskusja o oddziaływaniu architektury nazistowskiej, roli propagandy i ideologii oraz ich wpływie na życie jednostki. Lekcja z warsztatem zakłada pracę w grupach, ale także komentarz i asystę osoby prowadzącej zajęcia. Poziom narracji jest dostosowany do wieku, wiedzy i wrażliwości młodzieży.

czas trwania lekcji: 90 minut

koszt: 10 zł od osoby + 150 zł opłaty za przewodnika(-czkę)

Lekcje należy umawiać e-mailowo (zwiedzanie@ckzamek.pl) lub telefonicznie (61 64 65 288). Lekcje mogą odbywać się od poniedziałku do piątku w godzinach 9-15.

Allmachtsphantasien. Architektur und Alltag unter deutscher Besatzung

Die Ausstellung erzählt von der deutschen Besatzung aus der Perspektive von Architektur und Alltagsleben im Reichsgau Wartheland (Warthegau). Die im Zweiten Weltkrieg eingeführte neue Ordnung hatte zum Ziel, die Spuren der polnischen und jüdischen Bevölkerung auszulöschen und das annektierte Gebiet völlig zu germanisieren. Architektur war ein zentrales Instrument zur Umsetzung dieser Politik und schuf in vielerlei Hinsicht den Handlungsrahmen für die Besatzungsgesellschaft. Über die Pläne und Aktivitäten der deutschen Entscheider berichteten Presse, Radio und Kino, um so die Illusion der Allmacht über die eroberten Gebiete und die dort lebenden Menschen zu verstärken.

Das Kulturzentrum ZAMEK in Poznań widmet sich nicht ohne Grund diesem Thema. Unser Sitz, das ehemalige Königliche Residenzschloss Wilhelms II., war eines der Gebäude, das unter deutscher Besatzung umgebaut und angepasst wurde. Hier residierte Gauleiter Arthur Greiser, der den Plan verfolgte, einen Mustergau zu schaffen, der als Vorbild für die übrigen vom Deutschen Reich eroberten Gebiete gelten konnte. Das Schloss sollte zudem als eine der Residenzen Adolf Hitlers dienen. Die Innengestaltung des Gebäudes spiegelt das Streben der Besatzer wieder, der von ihnen angestrebten totalen Macht Ausdruck zu verleihen. Damit symbolisiert das Schloss die im Titel genannten nationalsozialistischen Allmachtsphantasien.

Im Zentrum der Ausstellung steht das Verhältnis von Besatzern und Besetzten. Den Auftakt bildet eine symbolische Installation, in der Trümmerteile von durch die Deutschen zerstörten Gebäuden und Denkmalen mit einer Wandkarte konfrontiert werden, die von der Illusion der nationalsozialistischen Herrschaft im Warthegau zeugt.

Zahlreicher Exponate veranschaulichen die Siegesgewissheit der deutschen Besatzer, die in Zukunftsvisionen für ihre Herrschaft in Polen zum Ausdruck kommt. Sie planten die Errichtung gleichförmiger Städte und Dörfer, die, von Deutschen bewohnt und bewirtschaftet, das Ideal der NS-Volksgemeinschaft widerspiegelten. Die präsentierten Pläne, Karten, Fotografien, Kunstwerke und Gebrauchsgegenstände zeigen die Besatzung aber nicht nur aus der Perspektive der Machthaber, sondern auch der lokalen Bevölkerung. Damit zeugen diese Objekte vom tragischen Schicksal der polnischen und jüdischen Bevölkerung und dokumentieren zugleich das verbrecherische Handeln der als Besatzer in das Gebiet gekommenen Deutschen. Die Exponate stammen mehrheitlich aus polnischen, aber auch deutschen und österreichischen Archiven sowie privaten Sammlungen. 

Seit dem Ende des Zweiten Weltkriegs sind 80 Jahre vergangen. Die Ausstellung „Allmachtsphantasien„ erinnert daran, wie wichtig es ist, aus der Geschichte Lehren zu ziehen. Auch dieser Gedanke ist in der Ausstellung präsent, besonders in der Kunstinstallation von Iza Tarasiewicz. Die Arbeit der Künstlerin ist ein integraler Bestandteil der Ausstellungskonzeption. Sie ist in den Räumlichkeiten untergebracht, die zur Nutzung durch Adolf Hitler vorgesehen waren. So entsteht ein vielschichtiger Kommentar zur längst vergangenen Geschichte und zur Gegenwart.

Kuratorin: Aleksandra Paradowska

Gestaltung: Wojciech Luchowski

Graphikdesign: Piotr Kacprzak

Kuratorische Mitarbeit: Annika Wienert

Historische Beratung: Christhardt Henschel, Katarzyna Woniak

Redaktion der Ausstellungstexte: Sylwia Kordylas-Niedziółka

Organisation: Bartosz Wiśniewski

Ortsspezifische Installation im Kaminzimmer: Iza Tarasewicz

Hörspiel: Kuba Kapral, Hubert Wińczyk

Audioinstallation im Ausstellungssaal: Hubert Wińczyk

Audioguide: FONORAMA

Übersetzung der Kurzgeschichte „Gelbe Kohle„ von Zygmunt Krzyżanowski: Jerzy Czech

Veranstalter: Kulturzentrum ZAMEK in Poznań

Partner: Deutsches Historisches Institut Warschau, Max-Weber-Stiftung

Die Ausstellung wurde aus Mitteln der Stiftung für Deutsch-Polnische Zusammenarbeit kofinanziert.

Allmachtsphantasien