Centrum Kultury Zamek

Zapraszamy na spotkanie z Dorotą Nieznalską, w ramach jej rezydencji Badania Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS, Rasse- und Siedlungshauptamt, RuSHA – (Wartheland, realizowanej w 2019 roku, która zostanie zakończona wystawą w listopadzie 2020 roku.

Założenie w Krakowie niemieckiej placówki o ambicjach naukowych nastąpiło podczas II wojny światowej po zamknięciu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Naziści realizowali wówczas swój plan fizycznej eliminacji elity intelektualnej podbitego narodu. 20 kwietnia 1940 roku – w dniu urodzin Adolfa Hitlera – decyzją Hansa Franka, szefa Generalnego Gubernatorostwa, powołany został Institut für Deutsche Ostarbeit. Frank sam siebie mianował jego prezesem, na dyrektora zaś wyznaczył Wilhelma Coblitza. Instytut umieszczono w murach UJ, jego placówki filialne utworzono w Warszawie i Lwowie; planowano utworzenie dalszych. IDO posiadał jedenaście sekcji zajmujących się rozmaitymi zagadnieniami. Był pomyślany jako zalążek przyszłego niemieckiego uniwersytetu, podobnego do tworzonego w Poznaniu (Reichsuniversitat Posen). W jego organizowaniu uczestniczyli pracownicy niemieckich ośrodków wschodoznawczych i naukowych w Berlinie, Królewcu, Wrocławiu i Wiedniu. Pełnił funkcję propagandową, w swych wydawnictwach (najważniejsze: czasopismo „Die Burg”) uzasadniał agresję Niemiec na ziemie polskie, powołując się na teorię o historycznej misji kulturalnej Niemców na wschodzie Europy.

Kilka sekcji, w tym głównie sekcja rasowa i ludoznawcza, kierowana przez antropologów austriackich, podejmowało ekspedycje badawcze. Skierowano je między innymi do getta w Tarnowie, na Podhale, ziemię sądecką, do wsi łemkowskich. Część projektów i analiz IDO dotyczyło celów, które władze niemieckie chciały realizować w Europie Środkowej i Wschodniej po wojnie. Chodziło zarówno o politykę ekonomiczną, jak i etniczną: wydzielenie grup etnicznych i segregację podbitej ludności.

Archiwa z kolekcji IDO, w tym zrealizowane autorskie projekty, które zamierzam omówić podczas spotkania, oprócz walorów poznawczych są równocześnie refleksją nad wykorzystaniem metod antropologii i etnografii, oraz historii sztuki przez narodowy socjalizm, ukazują uwikłanie nauki w totalitaryzm, a także dwuznaczny status neutralnych i niewinnych na pierwszy rzut oka krajoznawczych i etnograficznych fotografii. Zdjęcia przedstawiające ludność łemkowską, polską, ukraińską, góralską nie różnią się przeważnie od tradycyjnej dokumentacji fotograficznej o walorze etnograficznym czy krajoznawczym. Jest oczywiste, że wszystkie czynności związane z badaniem ludności na okupowanych podczas II wojny terenach, tj.: fotografie twarzy, poszczególnych części ciała, wywiady medyczne, ankiety psychologiczne, socjologiczne, antropologiczne były obowiązkowe, miały charakter przymusowy.

fotografie: Institut für Deutsche Ostarbeit (IDO), Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie