Centrum Kultury Zamek

Wolność – pojęcie wzniosłe i wieloznaczne, odmieniane przez wszystkie przypadki z okazji 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Chcieliśmy włączyć się do tego wielogłosu za sprawą programu „Pochwała wolności”, na który składały się: Wspólne Niedziele Na Zamku, wystawy, kazania oraz wyjątkowo uroczyście obchodzone Imieniny Ulicy Św. Marcin.

Od marca podczas comiesięcznych Wspólnych Niedziel Na Zamku działaliśmy na rzecz dobra i wolności nas wszystkich. Do wspólnego spędzania czasu i dzielenia się ideami zaprosiliśmy m.in.: ekologów, feministki i twórców nowej ekonomii społecznej. O wolności lub jej braku wspólnie dyskutowaliśmy przy okazji spotkań, projekcji filmowych, spacerów i posiłków. Jesienią wspólnie uczyliśmy się odpowiedzialności za państwo czy przyglądania się roli kobiet w demokracji.

Najlepszym nauczycielem wolności jest najbliższe otoczenie. Jest też idealnym polem dbania o wolność, zarówno tę bliską, własną, jak i pozostałych. Kuratorzy wystawy „Pokój na świecie zaczyna się przy rodzinnym stole” (8.09.-7.10.) zachęcali do namysłu nad naszym wpływem na wolność. Definiujące wolność lokalną i pokój prace Kamila Kuskowskiego, Zbigniewa Libery, Elżbiety Jabłońskiej, Daniela Rycharskiego i Jany Shostak adresowane były do wszystkich, szczególnie do widzów bardzo młodych i takich, którzy omijają sztukę współczesną szerokim łukiem. Towarzyszące wystawie warsztaty i spotkania dotyczyły m.in. wolności tworzenia czy życia rodzinnego.

Problemy poruszane podczas Wspólnych Niedziel Na Zamku i przez współczesnych artystów nie były obce społecznikom, odbudowującym polską państwowość po 1918 roku. Na wystawie „Wolność to dopiero początek” (23.10.-25.11.) przyjrzeliśmy się, w jaki sposób starali się im zaradzić, uwzględniając wyzwania społeczne i polityczne swoich czasów ludzie żyjący w dwudziestoleciu międzywojennym. Przestrzeń wystawy stała się miejscem dalszych poszukiwań odpowiedzi na temat istoty wolności i solidarności społecznej. W październiku i listopadzie odbyły się tutaj lekcje historii i nauki o społeczeństwie, spotkania z autorami książek oraz specjalnie przygotowane z okazji wystawy kazania, których motywem przewodnim była Pochwała Wolności.

Uważamy, że sposób rozumienia wolności jest kluczowy dla funkcjonowania każdej wspólnoty. Mamy świadomość, że niektóre jej sfery podlegają regulacjom, w inne zaś nie wolno władzy wkraczać pod żadnym pozorem. Chcieliśmy, by projekt Centrum Kultury ZAMEK „Pochwała Wolności” przyczynił się do budowania świadomej, aktywnej i odpowiedzialnej wspólnoty, zabiegającej o prawo do godnego życia wszystkich jej członków, szczególnie tych najsłabszych.

_____________

Grafika składa się z jasno-szarego tła oraz dużego poziomego napisu „Pochwała Wolności”. Wyróżnia się z tła dzięki żółtej barwie. Bliżej lewej krawędzi obrazu znajduje się skrócone kalendarium odbywających się wydarzeń – wystawy, spotkania, program społeczny oraz kazania. 

Spójrzmy na wolność z bliska, w wydaniu skrajnie lokalnym i indywidualnym. Wobec polityki i historii, na które nie mamy wpływu, dbałość o wolność w najbliższym otoczeniu staje się czasem jedynym polem manewru. Zgromadzone prace mają zachęcić do namysłu na temat organizowania własnej wolności i budowania pokoju.

Poprzez dobór aranżacji przestrzeni oraz programu towarzyszącego podjęto próbę stworzenia „wystawy dla każdego” – jest ona adresowana także do dzieci, rodziców czy osób, które deklarują swą niechęć wobec hermetycznych prezentacji sztuki współczesnej.

kurator: Jagna Domżalska

kurator programu edukacyjnego: Maciej Szymaniak

oprawa graficzna i aranżacja: Grigory Popov

Elżbieta Jabłońska, Kamil Kuskowski, Zbigniew Libera, Daniel Rycharski i Jana Shostak

___________________

Grafika to plakat wystawy „Pokój na świecie zaczyna się przy rodzinnym stole”. Na białym tle zostały umieszczone napisy informujące o artystach, biorących udział w przedsięwzięciu, kuratorce oraz kuratorze programu edukacyjnego. Żółtym kolorem czcionki zostało podkreślone sformułowanie „wystawa dla każdego”.

Wolność to pojęcie zarówno wzniosłe i zabarwione pozytywną emocją, jak i wieloznaczne i trudne do zdefiniowania. Stwarza to poważny problem, gdyż sposób rozumienia idei wolności jest kluczowy dla funkcjonowania każdej wspólnoty, w której określane są obszary podlegające regulacjom i te sfery życia, w które żadnej ustalającej owe reguły władzy nie wolno wkraczać.

Program „Pochwała wolności”, przygotowany przez CK ZAMEK w ramach obchodów 100. rocznicy odzyskania niepodległości, jest formą naszego udziału w dialogu na temat rozumienia idei wolności. Uważamy, że dyskusja na temat sposobu jej pojmowania powinna trwać nieustannie, uwzględniając różne punkty widzenia, ścierające się interesy, a przede wszystkim potrzeby grup mniejszościowych, którym sama niezależność państwowa i demokratycznie wyłaniana władza nie gwarantują automatycznie dostępu do pełni praw obywatelskich.

W tradycji polskiej pojęcie wolności odnosi się przede wszystkim do doświadczenia zaborów. Konsekwencje wynikające z historii w dużej mierze określają narrację dominującą podczas obchodów 100. rocznicy powrotu naszego kraju na mapę Europy. W takim ujęciu byt narodu i pomyślność polskiego etnosu są wartością nadrzędną, spychającą na dalszy plan zagadnienia dotyczące praw jednostki i wolności obywateli. Zdajemy sobie sprawę, podobnie jak pokolenie przełomu XIX i XX wieku, że bez niepodległej ojczyzny – w której swobodnie może rozwijać się tożsamość kulturowa, język i narodowa wspólnota – nie może być mowy o pełnej wolności. Niemniej niezależność państwowa jest dla nas warunkiem pierwotnym, koniecznym, lecz niewystarczającym dla urzeczywistnienia pełni idei wolnościowych.

Bohaterowie wystawy „Wolność to dopiero początek” wiedzieli, że państwo polskie trzeba będzie urządzać od nowa, uwzględniając wyzwania społeczne i polityczne swoich czasów. Przypominamy postaci z tamtego okresu, nie skupiając się jednak na panteonie niepokornych, wyklętych, nieskazitelnych bohaterów. Pokazujemy osoby starające się budować ideę wspólnoty, która dba o równość szans wszystkich obywateli, udzielając przede wszystkim wsparcia najsłabszym. Rozumienie idei wolności, które pragniemy propagować w ramach naszego wydarzenia, nie skupia się zatem na „pilnowaniu niepodległości”. Dzisiejsza Polska nie jest szczególnie narażona na utratę suwerenności. Mobilizacja i kreowanie zewnętrznych i wewnętrznych wrogów staje się natomiast wygodnym narzędziem ograniczania praw i wolności obywateli.

Wystawa „Wolność to dopiero początek” jest próbą propagowania świadomej, budującej wspólnotę aktywności w sferze publicznej, zabiegającej o prawo do godnego życia jej członków. Wiele z dzisiejszych problemów związanych z dostępem do pełni praw obywatelskich obecnych było również w czasach odbudowywanej – po okresie zaborów – państwowości polskiej.

Bohaterki/bohaterowie wystawy:
Justyna Budzińska-Tylicka (1867-1936) – lekarka, działaczka feministyczna i społeczna; Oskar Bielawski (1891-1973) – lekarz, reformator polskiej psychiatrii; Adam Ciołkosz (1901-1978) – działacz polityczny; Jadwiga Dziubińska (1874-1937) – pedagożka, posłanka na Sejm Ustawodawczy, założycielka wielu szkół rolniczych; Janusz Korczak (1878 lub 1879-1942) – lekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny; ks. Antoni Jan Ludwiczak (1878- 1942) – działacz oświatowy i polityczny, twórca potęgi Towarzystwa Czytelni Ludowych; Romuald Mielczarski (1871-1926) – działacz spółdzielczy, twórca m.in. Związku Spółdzielni Spożywców RP „Społem”; Józef Polak (1857-1928) – lekarz higienista, działacz społeczny; Helena Radlińska (1879-1954) – twórczyni polskiej pedagogiki społecznej; Stefania Sempołowska (1869-1944) – nauczycielka i działaczka oświatowa, publicystka; Szymon Starkiewicz (1877-1962) – – lekarz pediatra, twórca pierwszego w Polsce sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę kości, Antoni Zdanowski (1895 1948)  – działacz związkowy, jeden z założycieli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

idea:   
Andrzej Maszewski
Joanna Przygońska
Wojciech Luchowski

konsultacja naukowa i współpraca:     
prof. UAM. dr hab. Piotr Okulewicz – Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
prof. UAM dr hab. Izabela Skórzyńska – Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
dr hab. Urszula Glensk – Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego

kwerenda materiałów źródłowych i wstępne biogramy:
Norbert Delestowicz, Adam Dohnal, Kacper Dziekan, Karolina Górska, Anna Hekert, Wojciech Jenerałek, Martyna Łukasziewicz, Ewa Martinek, Katarzyna Okoniewska, Robert T. Tomczak, Patrycja Waśkowiak

projekty graficzne:
Marcin Markowski

projekt ekspozycji:
Wojciech Luchowski

__________________

Plakat to przykład oszczędnej w doborze środków wyrazu grafiki. Przez białe tło biegnie poziomy czarny napis „Wolność”. Kształtem przypomina wyszywankę, gruby ścieg. Po bokach znajdują się dwie także czarne kreski, które zarysowują coś w rodzaju pobocza plakatu. Bo grafika przypomina drogę. Wewnątrz znajdują się napisy informujące o organizatorze, logotyp oraz nazwa wystawy: „Wolność to dopiero początek”.