Centrum Kultury Zamek

Goście:  prof. Jerzy Kochanowski, prof. Marek Piechowiak, Piotr Szumlewicz, dr Alicja Urbaniak-Kopeć

Prowadzenie: prof. Anna Musiała

kuratorzy cyklu: prof. Anna Musiała, prof. Przemysław Czapliński 

organizatorzy: Centrum Humanistyki Otwartej, CK ZAMEK

Jerzy Kochanowski – profesor w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się stosunkami polsko-niemieckimi, dziejami migracji przymusowych i historią społeczną Polski, zarówno podczas II wojny światowej, jak i w okresie PRL. Ostatnia książka (Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956-1957, Kraków 2017) została wyróżniona m.in. Nagrodą Historyczną „Polityki", oraz nagrodami im. Jerzego Giedroycia i Kazimierza Moczarskiego. 

Teza:
Przyzwyczailiśmy się do charakteryzowania pracy w PRL powiedzeniem „czy się stoi, czy się leży, dwa tysiące się należy". Rzeczywiście, socjalistyczna gospodarka planów i niedoborów skutecznie nadwyrężyła i tak wątły polski etos pracy. Ale jest także inna strona medalu. PRL była bowiem okresem prawdziwej rewolucji także na rynku pracy, jej modernizacji i całkowitej zmiany obrazu społecznego. Skutki – nie tylko złe – odczuwamy do dzisiaj. Istniały też w PRL obszary – geograficzne i zawodowe – gdzie praca utrzymała swoją dawną wartość (Śląsk, Poznańskie, Kaszuby, sektor prywatny, rolnictwo).  Także bezrobocie, w istotny sposób wpływające na podejście do pracy też nie było zjawiskiem obcym Polsce Ludowej.  W rezultacie nie powinno dziwić, że to właśnie praca zawodowa, zarówno jako robotnik, jak i intelektualista, jest jedną z podstawowych kategorii opisu i wspominania PRL.

Lektury:     

- Małgorzata Mazurek, Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych, Warszawa 2005.
- Urszula Swadźba, Śląski etos pracy: studium socjologiczne, Katowice 2001 (PDF dostępny online).
- Janine R. Wedel, Prywatna Polska, Warszawa 2007.

 
Marek Piechowiak – profesor nauk prawnych i doktor habilitowany w zakresie filozofii (Uniwersytet SWPS, Instytut Prawa w Poznaniu). Specjalizuje się w filozofii i teorii prawa oraz w międzynarodowej i konstytucyjnej ochronie praw człowieka. Był pierwszym Rzecznikiem Praw Dziecka po utworzeniu tego urzędu. Autor, między innymi, monografii: Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony (1999). Dobro wspólne jako fundament polskiego porządku konstytucyjnego (2012), Plato’s Conception of Justice and the Question of Human Dignity (2019).

Tezy:
1. Termin „godność” ma wiele znaczeń. Warto je uporządkować i zastanowić się nad tym, które z nich można uznać za zasadnicze, oraz nad tym, co łączy te różne znaczenia.
2. Czy można mówić o godności pracy albo o godności pieniądza?
3. Dostrzeżenie godności prowadzi zwykle do wyjścia poza rachunek ekonomiczny – godności nie można przeliczać na pieniądze. Jak uzasadnić żądanie godziwego zarobku czy godziwej zapłaty?

Lektury:

- Marek Piechowiak, Godność i równość jako podstawy sprawiedliwości. Z perspektywy międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Toruński Rocznik Praw Człowieka i Pokoju” vol. 1 (1992), s. 37-48.

https://www.researchgate.net/publication/236649132_Godnosc_i_rownosc_jako_podstawy_sprawiedliwosci_Z_perspektywy_miedzynarodowej_ochrony_praw_czlowieka_Dignity_and_Equality_as_Foundations_of_Justice_From_the_Perspective_of_the_International_Protection

- Marek Piechowiak, Godność jako fundament powinności prawa wobec człowieka, w: Urzeczywistnianie praw człowieka w XXI wieku. Prawo i etyka, ed. Piotr Morciniec and Stanisław L. Stadniczeńko, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego: Opole 2004, s. 33-54.

https://www.researchgate.net/publication/248702469_Godnosc_jako_fundament_powinnosci_prawa_wobec_czlowieka

Piotr Szumlewicz – socjolog, filozof, dziennikarz, redaktor kwartalnika „Bez Dogmatu” i portalu www.lewica.pl, felietonista portalu www.strajk.eu,  działacz związkowy, w latach 2012-2019 doradca Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, a następnie przewodniczący struktur mazowieckich OPZZ, autor kampanii na rzecz jawności płac i 2,5 razy wyższych płac za pracę w niedziele, od wielu lat uczestnik negocjacji pomiędzy związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców i przedstawicielami rządu w sprawach dotyczących polityki społeczno-ekonomicznej, jeden z głównych uczestników strajku w PLL LOT zakończonego porozumieniem korzystnym dla strony związkowej.

Tezy:
1. Czas pracy w większości krajów rozwiniętych w ciągu ostatniego stulecia uległ radykalnemu skróceniu, a zarazem znacząco wzrosły realne płace, szczególnie w wymiarze godzinowym. W tym ujęciu komfort samej pracy nie stanowi istotnej wartości, a kluczowe są godne zarobki i możliwości samorealizacji w czasie wolnym. Istotną rolę odgrywa tutaj też stabilność zatrudnienia oraz wzrost bezpieczeństwa pracy. Niestety w Polsce na wszystkich tych obszarach ma miejsce wiele patologie: wciąż istnieją segmenty rynku pracy, gdzie ludzie pracują długo, ciężko, niestabilnie i za małe pieniądze. W ostatnich latach nastąpił wzrost odsetka osób w ramach umów nieetatowych jak też wzrost liczby osób zarabiających co najwyżej płacę minimalną.
2. Ponadto, szczególnie w sektorze mikroprzedsiębiorstw, tygodniowy wymiar czasu pracy często przekracza 50 godzin. Pomimo rozwoju technologicznego, nie następuje zatem emancypacja od pracy. Nie ma też w Polsce zbyt wielu rozwiązań, które przyczyniałyby się do upodmiotowienia pracowników i dominuje folwarczny model zarządzania.

Lektury:
- Karol Marks, Fryderyk Engels, Manifest komunistyczny
- Jeremy Rifkin, Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej

Alicja Urbanik-Kopeć – doktor kulturoznawstwa i anglistka z Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie adiunkt w Instytucie Historii Nauki PAN. Naukowo zajmuje się przejawami dziewiętnastowiecznej nowoczesności i historią ruchu emancypacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem historii pracy zawodowej kobiet w drugiej połowie XIX wieku w różnych jej przejawach – od pracy fabrycznej, przez służbę domową po guwernantki. Autorka książki „Anioł w domu, mrówka w fabryce”, wyd. Krytyki Politycznej, 2018.

Tezy:
1. Praca zawodowa kobiet postrzegana była, obok prawa do studiów wyższych i prawa do głosu, jako jeden z głównych celów dziewiętnastowiecznego ruchu emancypacyjnego. Emancypantki jednak aspirowały do zawodów intelektualnych – pracownicy naukowej, lekarki, prawniczki. Prace fizyczne, takie jak praca w służbie czy w fabryce, uważano jako upadlające i emancypację kobiet z proletariatu widziano raczej w odejściu z pracy i zajęciu szanowanego miejsca matki i żony, a nie pracy fizycznej tego typu. Upodmiotowienie przez pracę, rozumiane jako poczucie dumy z owoców własnego działania i poczucie sprawczości w pracy i poza nią, rezerwowano dla właśnie tych intelektualnych zawodów.
2. Jednocześnie to dyskusje o pracy kobiet z klasy robotniczej, szczególnie pracy w fabryce, dawały pretekst do dyskusji o tematach, które pozostają aktualne do dziś. To już na przełomie XIX i XX wieku dyskutowano o miejscu kobiety na rynku pracy i związanych z tym wyzwaniach, np. o zasadności i potrzebie żłobków i przedszkoli dla dzieci matek pracujących, płatnych urlopach macierzyńskich, opiece zdrowotnej, pracy w manufakturach domowych albo o wynagrodzeniach dla matek wielodzietnych. To przymus (kobiet z proletariatu) pracy a nie przywilej (kobiet z klasy wyższej) wymuszał konkretne rozwiązania systemowe czy chociaż dyskusję na ich temat.

Lektury:

- Heidi Hartmann, Nieszczęśliwe małżeństwo marksizmu i feminizmu. W stronę̨ bardziej postępowego związku, tłum. Małgorzata Chmiel, Katarzyna Szumlewicz, Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego, 2009 (1979)

http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0101hartmann1979.pdf

www.cho.amu.edu.pl

----------------------------------

Grafika przedstawia niebieskie kontury siedzących rozmawiających z sobą osób. Tło jest błękitne przecinane u góry poprzecznymi szarfami z napisami: „Make the common future possible again” , „ Centrum Humanistyki Otwartej” oraz poniżej wizerunków siedzących osób tytuł cyklu: „ Cykl Debat: Nie hańbi, ale ...o pracy w Polsce XXI wieku.”